Rond 200 n.Chr. verlieten de bewoners van de Maya-nederzetting El Mirador in het noorden van Guatemala plotseling hun stad. Afgezien van een korte periode in de 10e eeuw bleef de plek onbewoond, en de stenen huizen en tempelpiramiden raakten overwoekerd door bomen en planten.
Pas zo’n 1000 jaar later, toen archeologen het gebied in 1978 onderzochten, kwam El Mirador weer tevoorschijn uit de nevelen van de geschiedenis.
De opgravingen zijn nog bezig, en nu gebruiken de onderzoekers de nieuwste technologie. Met behulp van lidar, een type radar waarmee je vanuit de lucht door het dichte bladerdak van de jungle kunt kijken, hebben archeologen het gebied uitgekamd. De resultaten van het nieuwe onderzoek geven, samen met eerdere opgravingen, een beeld van een uitgestrekt, vergeten Mayarijk, waarvan nog maar een klein deel is blootgelegd.
Piramidebouw vergde groot aantal arbeiders
Toen archeologen zich in 1978 voor het eerst een weg hakten naar El Mirador, namen ze gezien de omvang van de stad aan dat deze was gesticht in de zogeheten klassieke periode van de Mayabeschaving, van circa 250 tot 900 n.Chr.
Maar op basis van de ontdekking van onder meer stenen stèles met versieringen in een veel oudere stijl moesten ze al snel concluderen dat de stad al rond 600 v.Chr. was gesticht.
Toen hadden de Maya’s al een geschreven taal en een kalender ontwikkeld. Geleerden gingen er echter van uit dat er pas in de klassieke periode grotere rijken met machtige vorsten opkwamen.
Dit beeld moet nu echter flink worden bijgesteld. Alleen al uit de omvang van de stad blijkt dat de Maya’s reeds in de 7e eeuw v.Chr. over aanzienlijke organisatorische vaardigheden beschikten.
Onder leiding van de Amerikaanse archeoloog Richard D. Hansen is er een reeks spectaculaire ontdekkingen gedaan in El Mirador. Zo werden er drie grote piramides aangetroffen, waarvan de grootste, La Danta, met een hoogte van 27 meter en een inhoud van 2.800.000 m3, zelfs een van de grootste ter wereld is.
De ruïnes van El Mirador zijn overwoekerd, maar kleinere piramiden als deze zijn op veel plaatsen te vinden.
De bouw kostte zeker 15 miljoen mandagen, en uit het onderzoek bleek dat de stenen werden gewonnen uit een groeve op meer dan 600 meter afstand van de bouwplaats.
‘Er waren 12 mannen nodig om één blok van 450 kilo te dragen,’ zei Hansen in 2011.
Op dat moment had hij 51 oude steden in het zogeheten El Mirador-bekken onderzocht, en zijn conclusie was helder.
‘Wat we hier zien is de eerste staatsgemeenschap op het westelijk halfrond – duizend jaar eerder dan we dachten,’ zei hij destijds.
Een 3D-model van het enorme piramidecomplex La Danta voordat het verlaten werd.
Geavanceerde technologie vindt vergeten steden
Opgravingen doen in het diepe oerwoud is echter buitengewoon lastig en kostbaar. Daarom zette Hansen in 2015 een onderzoeksteam op dat met behulp van lidar El Mirador en zijn directe omgeving uitkamde.
Lidar – een combinatie van ‘licht’ en ‘radar’ – gebruikt lasertechnologie om vanuit de lucht de afstand tot objecten op de grond te meten. De techniek werkt zelfs in dichte begroeiing, zoals in de jungle van Guatemala.
Met voldoende meetgegevens kunnen de onderzoekers nauwkeurige 3D-beelden opstellen van de bodem in het gescande gebied. Na jaren van onderzoek zijn de nieuwste resultaten gepubliceerd, en die bevestigen de veronderstellingen van Hansen.
De beelden laten zien dat er rond El Mirador maar liefst 417 tot voor kort onbekende verlaten steden en dorpen liggen, en honderden andere structuren, waaronder verschillende ceremoniële plaatsen.
De nederzettingen werden gebouwd in dezelfde periode als El Mirador en zijn verbonden door een 170 kilometer lang netwerk van brede wegen. Dit verraadt een groot organisatievermogen onder een bekwame leiding. De wegen lopen door drassig terrein, en de breedte loopt uiteen van 9 tot 40 meter.
De lidar-gegevens hebben dus bewijs opgeleverd voor een beschaving van aanzienlijk formaat
‘Lidar heeft een revolutie teweeggebracht in de archeologie in dit gebied, waar het tropische woud het zicht ernstig beperkt. Dankzij lidar kunnen we de dingen in een groter perspectief en in context zien. We kunnen dit gebied nu voor het eerst in kaart brengen, en de gegevens hebben enorm veel kennis opgeleverd,’ zegt Marcello Canuto, directeur van het Midden-Amerikaans onderzoeksinstituut van Tulane University in de VS.
Op lidarbeelden is te zien dat El Mirador deel uitmaakte van een netwerk van steden met wegen ertussen.
Hansen en zijn team hebben minstens 30 arena’s voor balspelen geïdentificeerd, tientallen monumentale structuren die gebruikt werden voor religieuze en politieke ceremonies, en 195 waterreservoirs.
Bovendien lijkt de aard van de bebouwing, kleinere nederzettingen rond een grote stad, op die van Tikal, de belangrijkste stad en woonplaats van de elite tijdens de klassieke periode van de Maya-beschaving. Dit duidt erop dat El Mirador de basis legde voor de organisatie van de latere Maya-gemeenschappen, waarover meer bekend is.
Onderzoek heeft uitgewezen dat de beschaving rond El Mirador bestond van circa 1000 v.Chr. tot 150 n.Chr. Het is echter nog steeds een raadsel waarom de Maya’s rond 200 n.Chr. plotseling het grote rijk verlieten.
Eén theorie is dat ongebreidelde ontbossing het onmogelijk maakte om het land te bewerken. De bomen werden gekapt omdat ze nodig waren voor de vele ornamenten van de tempels en monumenten van El Mirador.
Maar het definitieve antwoord ligt, net als de vele andere geheimen van El Mirador, nog steeds diep in de Guatemalteekse jungle verborgen.