In China staan de 110 jaar tussen 1839 en 1949 bekend als de ‘Eeuw van vernedering’.
Het Rijk van het Midden verloor zijn positie als economische supermacht en kreeg te maken met burgeroorlogen en klimaatrampen. Ook leden Chinese troepen zware nederlagen tegen buitenlandse vijanden.
In 1911 bereikte de lijdensweg zijn hoogtepunt tijdens de Xinhai-revolutie, en de vijf jaar oude keizer Puyi moest aftreden.
Nu hebben ‘complexiteitsonderzoekers’ met behulp van grote datasets geanalyseerd waarom de Qing-dynastie de machtspositie van China verzwakte en de laatste Chinese keizer leverde.
Wetenschap werpt nieuw licht op het verhaal
Historici wereldwijd bediscussiëren al 100 jaar waarom het misging met de Qing-keizers.
Sommigen leggen de nadruk op externe krachten als droogte en aanvallen vanuit het buitenland, anderen verklaren de instorting met interne problemen als een hoge inflatie en onvoldoende landbouwgrond.
Maar volgens de onderzoekers is geen van deze verklaringen afdoende. Ze hebben een model ontwikkeld dat het risico van een samenleving op politiek geweld beoordeelt op basis van factoren als bevolkingsgroei, kansen op werk en voedselzekerheid.
De Structural Demographic Theory (SDT) is ontwikkeld door bioloog Peter Turchin, die, geïnspireerd door wetenschappelijke modellen, grote datasets gebruikt om historische samenlevingen te analyseren. Hij is ook een van de onderzoekers achter de nieuwe studie.
Het team van de Complexity Science Hub (CSH) in Wenen berekende het risico op politiek geweld van de Qing-dynastie door te kijken naar de toegang tot landbouwgrond, het aantal hoogopgeleiden van de dynastie en het overschot of tekort van de staat.
Volgens de onderzoekers kunnen de drie datasets laten zien hoe groot de kans op een opstand was, hoe hevig de strijd om de topposities in de samenleving was en welke mogelijkheden de Qing-dynastie had om actie te ondernemen.
China onder de Qing: Economische supermacht eindigt in de bloedigste burgeroorlog ooit
Toen de Qing-keizers in 1644 de troon overnamen van de Ming-dynastie, was dat het begin van een eeuw van welvaart.
Na succesvolle veroveringsoorlogen hadden ze eind 18e eeuw de omvang van het rijk ruim verdubbeld en was de bevolking gegroeid van 125 miljoen in 1700 tot 400 miljoen in 1850.
Tegelijkertijd maakten nieuwe gewassen het mogelijk om meer land te bebouwen en technologische vooruitgang stimuleerde de stedelijke productie, zodat het Rijk van het Midden in 1820 bijna een derde van het totale bruto binnenlands product ter wereld leverde.
Maar al in 1788 begonnen er opstanden te smeulen in het rijk, eerst in Taiwan. In 1851 ging het helemaal mis toen de religieuze fanaticus Hong Xiuquan met zijn rebellenleger in het noorden de Taipingopstand begon, waarbij minstens 20 miljoen mensen het leven lieten in de bloedigste burgeroorlog ooit.
Het was het begin van het einde voor de Qing-keizers. Er volgden nieuwe opstanden, en vanaf 1842 moesten ze ook land afstaan aan onder anderen de Britten, Japanners en Fransen.
In 1911 trad de Qing-dynastie af na een volksrevolutie met behulp van het leger.
Te veel Chinezen strijden om te weinig
Volgens de onderzoekers is de snelle bevolkingsgroei van de Qing-dynastie een van de hoofdoorzaken van de Chinese instorting.
In 150 jaar tijd verviervoudigde het aantal Chinezen bijna en vanaf halverwege de 18e eeuw kwamen boeren landbouwgrond tekort. Dit leidde tot slechtere levensomstandigheden voor ongeveer 85 procent van de bevolking, waardoor het makkelijker werd om boeren te rekruteren voor rebellie.
De bevolkingsgroei zorgde ook voor meer mensen in de hogere lagen van de samenleving. Maar tegelijkertijd nam het aantal felbegeerde posities in de ambtenarij van de keizer af en werd het volgens de nieuwe studie moeilijker voor de zonen van de rijken om af te studeren.
Bovendien werd China getroffen door meer droogtes, wat het leven van de boeren nog lastiger maakte – en de schatkist moest bijspringen om de bevolking te voeden. Het staatstekort nam ook toe omdat de keizer aanvallen van buitenaf en interne opstanden moest afweren.
De keizerlijke weduwe Cixi regeerde de facto over China gedurende de laatste 50 jaar van de Qing-dynastie. Ze kwam aan de top als concubine van de achtste Qing-keizer, werd de moeder van de negende en liet, tegen de volgorde van opvolging in, haar neef installeren als de tiende en voorlaatste Chinese keizer.
Om geld in te zamelen voor de staatskas, begon de Qing-dynastie felbegeerde diploma’s te verkopen, wat voorheen werd beschouwd als corruptie. Niet alleen werd de concurrentie onder de elite heviger, maar ook het vertrouwen in de Qing-keizers nam af.
Een groep mannen voelde zich daardoor verwaarloosd en vernederd, maar ze waren hoogopgeleid en machtig genoeg om de boeren te mobiliseren, die ook ontevreden waren over het leven onder de Qing-heersers.
Een van de gefrustreerde zonen van de rijken was Hong Xiuquan, die de Taipingopstand leidde. Hij zakte vier keer voor zijn examen – en werd een gewelddadige fanaticus.
Geleerden: We moeten leren van de ondergang van de keizers
De onderzoekers hopen dat hun analyse van de noodlottige dagen van de Qing-dynastie als waarschuwing kan dienen voor deze tijd. Het SDT-model kreeg aandacht in academische kringen toen Peter Turchin het in 2010 toepaste op de VS en de bestorming van het Congres in 2020 voorspelde.
De onderzoekers denken echter niet dat één land het gevaar loopt om de mislukkingen van de Qing-dynastie te herhalen. Ze merken op dat landen over de hele wereld worstelen met een of meer van de problemen waardoor de keizers de grip op China verloren: hoge bevolkingsgroei, toegenomen concurrentie tussen elites en hoge staatsschulden.
‘Wanneer een groot aantal individuen strijdt om een beperkt aantal posities, zouden politieke beslissingen dit als een rode vlag moeten zien, omdat het kan leiden tot meer instabiliteit,’ zegt de hoofdonderzoeker van het onderzoek, Georg Orlandi, in een persbericht.
‘Zonder langetermijnvisies en gerichte strategieën om sociale stresspunten te verlichten, lopen veel plaatsen het risico op het lot van de Qing-dynastie,’ voegt Daniel Hoyer toe, die ook meeschreef aan het nieuwe onderzoek.
De SDT-onderzoekers benadrukken echter dat ze geen waarzeggers zijn. Ze proberen gewoon de sociale dynamiek van het verleden te begrijpen die ons misschien iets kan leren over het heden.