Oude mannen moesten Alexanders rijk heroveren

Maar het glanzende zilver op hun schilden bewijst dat dit het elitekorps van Alexander de Grote is: de Zilveren Schilden. De jongsten van hen zijn begin 60, de meesten in de 70.

Het zijn ervaren soldaten, zorgvuldig uitgekozen strijders en gespecialiseerde moordenaars – net zo hard als de ijzeren nagels in hun laarzen.

‘Onverslagen soldaten, wier heldendaden al hun vijanden angst aanjoegen,’ zo beschreef de oud-Griekse historicus Diodoros de Zilveren Schilden, Argyraspides in het Grieks.

Het heeft Eumenes een fortuin en heel wat vindingrijkheid gekost om de Zilveren Schilden voor hem te laten vechten. Maar ze hebben hem, tegen alle verwachtingen in, al talloze overwinningen bezorgd.

Als dat nu ook lukt, is de burgeroorlog voorbij en heeft hij – Eumenes – gedaan wat hij beloofd heeft, namelijk de koninklijke familie beschermen – dankzij de Zilveren Schilden.

Toch maakt Eumenes zich zorgen: zullen de brute en angstaanjagende veteranen hem trouw blijven?

Strijd om een wereldrijk

Van alle vertrouwelingen van Alexander de Grote die na de dood van de koning in 323 v.Chr. een bloedige machtsstrijd ontketenden, was Eumenes de meest opmerkelijke.

In tegenstelling tot alle anderen, vocht hij niet voor persoonlijk gewin. Hij vocht voor de nalatenschap en familie van Alexander. Door list en bedrog overtuigde hij de beste krijgers van Alexander om zich bij hem aan te sluiten.

Niemand, en zeker Eumenes niet, had gedacht dat het zo zou lopen, toen hij 18 jaar eerder in dienst kwam bij de Macedonische koning.

De jonge Eumenes was geen Macedoniër, maar een Griek. De geharde Macedoniërs, die waren opgegroeid in de bergen, omringd door vijanden, vonden hem een zwakkeling.

Maar de jonge man bleek een slim organisatietalent te zijn. Nadat hij als secretaris van Alexanders vader, Philippus II, had gewerkt, werd hij na diens dood de eerste secretaris van Alexander.

Alexander vertrouwde zijn adviseur en nam hem mee tijdens zijn veroveringen in het oosten.

‘Tijdens een veldtocht in India werd hij er zelfs als generaal met een troepenmacht op uitgestuurd,’ schreef de oud-Griekse historicus Plutarchus.

Eumenes zag Alexander dan ook als zijn vriend en kreeg een hechte band met zijn familie. Maar toen Alexander in 323 v.Chr. stierf, was Eumenes’ carrière voorbij.

Hij probeerde zich niet te mengen in de machtsstrijd die uitbrak tussen de generaals na de dood van hun koning, maar steunde uiteindelijk generaal Perdiccas, aan wie Alexander op zijn sterfbed in Babylon de koninklijke zegelring had gegeven.

Daarom werd Perdiccas benoemd tot regent en plaatsvervanger van de nieuwe koningen: Alexanders zwakbegaafde halfbroer Philippus Arrhidaeus, en zijn pasgeboren zoon Alexander IV.

Maar in de tussentijd wachtten de andere generaals op een kans om Perdiccas te onttronen en zelf de macht te grijpen.

En in die strijd zou Eumenes, tot ieders verbazing, een grote rol spelen.

Eumenes versloeg Macedonische held

Na de dood van Alexander werden zijn generaals benoemd tot gouverneur, satraap, van delen van zijn enorme rijk. Eumenes kreeg onder andere Cappadocië in het oosten van het huidige Turkije. Maar het gebied was nog niet helemaal onder controle.

Omdat de andere generaals weigerden om Eumenes soldaten te lenen, moest Perdiccas ingrijpen en snel het gebied veroveren. De regent haastte zich vervolgens naar Egypte om de Macedonische generaal Ptolemaeus te verslaan, die zichzelf onafhankelijk had verklaard.

Perdiccas was nog maar net vertrokken, toen een andere generaal, de populaire Craterus, vanuit Griekenland de Dardanellen overstak om Perdiccas in de rug aan te vallen. Hij werd geholpen door generaal Neoptolemus.

Perdiccas gaf Eumenes opdracht om Craterus, met wie de Griek vroeger goede vrienden was, tegen te houden. Maar de populariteit van Craterus was iets om rekening mee te houden. In plaats van zijn Macedonische soldaten in te zetten, verzamelde Eumenes een lokaal leger van 6000 man.

Volgens Plutarchus hield hij ook geheim wie de vijandelijke troepen aanvoerde.

‘Hij was bang dat zijn Macedoniërs zich bij Craterus zouden aansluiten als ze hem herkenden,’ aldus Plutarchus.

Toen Craterus en Neoptolemus verschenen, liet Eumenes zijn soldaten meteen aanvallen, zonder te wachten op hun boodschappers.

De aanval kwam zo snel dat Craterus en zijn troepen bijna omver werden gelopen. Craterus reed voorop, maar vanwege zijn helm werd hij niet herkend. Ook niet toen hij op de grond viel en vertrapt werd door een paard.

Intussen ging Eumenes zelf achter Neoptolemus aan en doodde hem in een bloedig gevecht. Toen reed hij naar de andere kant van het slagveld, waar hij de stervende Craterus vond.

‘Hij klom van zijn paard, huilde en hield zijn hand vast,’ schreef Plutarchus.

In de tijd van Alexander waren de twee goede vrienden geweest en Eumenes huilde omdat het noodlot hen tegen elkaar had opgezet.

Maar de Griek moest snel schakelen, want nu hoorde hij dat Perdiccas door zijn eigen officieren was vermoord. Eumenes en alle aanhangers van Perdiccas werden vogelvrij verklaard.

Nederlaag op het slagveld

Dit vonnis veranderde Eumenes in de eenzaamste man in Klein-Azië. Na de dood van Perdiccas werd hem duidelijk dat de overgebleven generaals alleen voor hun eigenbelang vochten. Ze gaven totaal niet om Alexanders droom van een verenigd rijk of om de familie die hij had achtergelaten.

Maar dat deed Eumenes wel – en met zijn overwinning op Craterus had hij laten zien dat hij meer was dan een sullige secretaris.

Maar nu stond hij tegenover een nieuwe vijand: de 61-jarige generaal Antigonos, die van de andere generaals opdracht had gekregen om Eumenes definitief te verslaan.

De voormalige adviseur van Alexander had geen geld meer en organiseerde daarom plundertochten om zijn troepen te betalen.

Maar in 319 v.Chr. kwam daar een einde aan. Antigonos had Eumenes ingehaald, en vlak voordat de twee legers elkaar bij Orkynia in Cappadocië te lijf zouden gaan, betaalde de sluwe Antigonos een van Eumenes’ officieren om samen met zijn soldaten te deserteren.

De slag werd een ramp voor Eumenes. Hij verloor meer dan 8000 man op het slagveld en moest zich met een paar honderd man verschansen in een plaatselijke vesting.

Antigonos belegerde de vesting, maar bood Eumenes na een paar maanden vrijgeleide aan, als deze zich bij hem aansloot. Eumenes stemde ermee in. Maar stiekem veranderde de Griek de woorden in de eed die hij moest zweren, zodat hij in plaats van trouw aan Antigonos, trouw zwoer aan het Macedonische koningshuis.

Antigonos ontdekte het bedrog pas toen Eumenes al lang was vertrokken – op weg om een nieuw, levensgevaarlijk leger op de been te brengen: de Zilveren Schilden.

Eumenes bracht Alexander tot leven

Eumenes had in het geheim een brief gekregen uit Macedonië: koningin Olympias, de moeder van Alexander de Grote, was bang dat Antigonos de macht zou grijpen en Alexanders zoon zou vermoorden.

In haar brief benoemde ze Eumenes tot beschermer van het koningshuis, met toestemming om naar de stad Cyinda in Cilicië te gaan, waar de Zilveren Schilden een van de koninklijke schatkamers bewaakten.

Eumenes negeerde zijn afspraak met Antigonos en vertrok naar de stad van de Zilveren Schilden. Dit was de standplaats van de oude veteranen, die onafgebroken oorlog hadden gevoerd sinds de vader van Alexander, Philippus II, 40 jaar eerder was begonnen met zijn veroveringen.

Ze waren experts in alle wapens, en vooral in de zes meter lange lansen, de sarissa – het meest effectieve wapen van de Macedonische infanterie.

De Zilveren Schilden hielden van Alexander, maar na zijn dood waren ze een ongeleid projectiel – een van hun twee leiders, Antigenes, was zelfs betrokken bij de moord op Perdiccas.

De 3000 oude mannen waren daarom in Cyinda beland, waar ze de tijd doodden met hun families en de oorlogsbuit die ze in de afgelopen 40 jaar hadden verzameld.

Eumenes wist dat hij de Zilveren Schilden niet kon overhalen om voor hem te vechten. Maar toen hij bedacht hoe toegewijd en loyaal ze waren aan Alexander, kreeg hij een idee: hij zou de koning terughalen uit de dood.

Hij ging op een verhoging midden in het kamp van de Zilveren Schilden staan, zodat iedereen hem goed kon zien.

‘Alexander kwam tot mij in een droom,’ schreeuwde Eumenes naar de grijsharige mannen, en hij had meteen hun aandacht. ‘Hij zat met een scepter op een troon in het grote paviljoen van het kamp en beval dat alle beslissingen in datzelfde paviljoen genomen moesten worden.’

Volgens Plutarchus beweerde Eumenes dat Alexander wilde dat de Zilveren Schilden een paviljoen voor hem zouden bouwen, van waaruit Alexander hen vanuit het hiernamaals zou leiden.

De tranen rolden over de wangen van de oude mannen. Ze dachten terug aan de gouden jaren, toen Alexander hen van overwinning naar overwinning had geleid, en begonnen meteen met de bouw van het paviljoen.

Hun overleden vriend, held en koning had hun via Eumenes gevraagd om één laatste overwinning – en zij waren er klaar voor.

Seniorenleger versloeg Antigonos

Met het zilver uit de schatkamer bouwde Eumenes een nieuw leger van duizenden soldaten op, naast natuurlijk de 3000 Zilveren Schilden. Hij trok naar Fenicië, in het huidige Libanon, waar hij generaal Peucestas voor zijn zaak wist te winnen.

Antigonos stuurde spionnen naar het kamp van Eumenes. Zij moesten de Zilveren Schilden verleiden om de Griek te verraden, maar de veteranen lieten zich niet omkopen. Zij stonden pal achter Eumenes – en de Griek was hun erg dankbaar.

‘Mijn beschermers,’ zei hij elke keer dat hij de kans kreeg, maar hij was doodsbang dat ze van gedachten zouden veranderen.

In 317 v.Chr. bereikte Eumenes met zijn inmiddels 40.000-koppige leger de rivier Kopratas bij de Perzische stad Soesa. Zijn verkenners hadden ontdekt dat Antigonos’ leger vlakbij was en de rivier wilde oversteken.

Maar Eumenes liet hen in de val lopen. Toen de eerste 10.000 soldaten van Antigonos de rivier waren overgestoken, viel Eumenes aan.

‘Antigonos kon hen niet te hulp schieten. Hij had te weinig boten en moest toezien hoe zijn troepen werden afgeslacht,’ aldus de oud-Griekse schrijver Diodoros.

Voor Eumenes was de overwinning meer dan welkom, omdat de Zilveren Schilden nu zeker wisten dat ze de juiste leider gekozen hadden.

Eumenes wilde nu eigenlijk terugkeren naar de Middellandse Zee, maar generaal Peucestas weigerde en Eumenes moest toegeven.

Om zijn positie te versterken, vervalste Eumenes een brief van koningin Olympias. In de brief stond dat Olympias de bondgenoten van Antigonos in Macedonië had verslagen, en dat haar generaal nu met versterkingen op weg was naar Eumenes.

De vervalste brief werd enthousiast ontvangen door de soldaten, die voor eens en altijd wilden afrekenen met Antigonos.

De veldslag vond plaats in het najaar van 317 v.Chr. bij Paraitakene en werd beslist door de Zilveren Schilden. Meer dan 80.000 soldaten vochten op de vlakte van Paraitakene, maar de jonge soldaten van Antigonos hadden geen enkele kans tegen de doorgewinterde veteranen van Eumenes.

Met hun lange sarissa’s braken de Zilveren Schilden door de vijandelijke schildmuur en joegen de vijand op de vlucht.

Pas tegen de avond werd de strijd gestaakt. Antigonos had toen bijna 4000 man verloren – Eumenes iets meer dan 500.

Stofwolk bepaalde eindstrijd

Eumenes en Antigonos gebruikten de wintermaanden na de Slag bij Paraitakene om de beslissende slag voor te bereiden. Maar die kwam eerder dan Eumenes had verwacht.

In het begin van 316 v.Chr. trok Antigonos op tegen Eumenes, die zijn troepen had verspreid bij Gabiene, niet ver van Paraitakene.

Eumenes werd nog net op tijd gewaarschuwd en verzamelde snel zijn troepen. Zijn leger was groter dan dat van Antigonos – op een verlaten zoutvlakte troffen ze elkaar weer.

Een ruiter reed op de mannen van Antigonos af met een bericht van de Zilveren Schilden.

‘Schurken!’ schreeuwde hij. ‘Jullie zijn een schande voor jullie vaders en iedereen die gevochten heeft met Philippus en Alexander.’

De soldaten van Eumenes schreeuwden wild en de twee legers kwamen in beweging. Door de voetstappen van duizenden soldaten waaide een stofwolk op boven de vlakte.

Plotseling zag Antigonos zijn kans. Verborgen door het stof, stuurde hij een groep ruiters naar de achterzijde van Eumenes’ leger, waar ze de bewakers overmeesterden die de families van de Zilveren Schilden en hun oorlogsbuit bewaakten.

Intussen stormden de nietsvermoedende Zilveren Schilden met hun enorme lansen naar voren en joegen Antigonos’ infanterie op de vlucht. Toen de cavalerie even later de infanterie te hulp wilde schieten, gingen de Zilveren Schilden rug aan rug staan met hun speren naar buiten gericht, zodat niemand hen kon aanvallen.

Maar net toen Eumenes dacht dat hij gewonnen had, trok generaal Peucestas, die al langer een enorme hekel aan Eumenes had, zich terug – met zijn 1500 ruiters.

Tegen de avond moest Eumenes de strijd staken. En toen ontdekten de Zilveren Schilden dat ze alles kwijt waren.

Woedend stortten zij zich op Eumenes, die volgens hen verantwoordelijk was voor hun verlies. Ze pakten zijn zwaard af en bonden hem vast om hem uit te leveren aan Antigonos in ruil voor hun bezittingen.

‘Bij Zeus, beschermer van soldaten, ik smeek jullie, vermoord mij toch!’ riep Eumenes, maar de geharde krijgers luisterden niet.

Hun familie, rijkdom en eer waren meer waard dan een spook van Alexander de Grote.

Eumenes werd uitgeleverd aan Antigonos. Twee weken later besloot Antigonos om de Griek te laten verhongeren. Maar na een paar dagen zonder eten of drinken, leefde Eumenes nog steeds.

Uiteindelijk liet Antigonos de uitgemergelde Eumenes wurgen door een soldaat, waarmee zijn heldhaftige strijd om de erfenis van Alexander ten einde kwam.