Homo-elitekorps leerde Sparta een lesje

Xerxes werd uiteindelijk verslagen toen Athene en Sparta hun krachten bundelden, maar dat bondgenootschap hield niet lang stand. Tijdens de Peloponnesische Oorlog in 404 v.Chr. versloegen de Spartanen de Atheners en werd Sparta de machtigste stadstaat. Athene was zelfs zodanig verzwakt dat Thebe de tweede plaats overnam.

Boeotië werd ‘de dansvloer van oorlogsgod Ares’ genoemd vanwege de uitgestrekte vlakten – heel geschikt als slagveld en nauwelijks te verdedigen. Alleen al de dreiging van Sparta was voor Thebe en de Boeotische Bond voldoende om zich bij die stad aan te sluiten.

In 38 v.Chr., toen Sparta de oorlog verklaarde aan de stadstaat Mantinea, sloten Thebaanse soldaten zich bij de Spartanen aan. Onder hen waren twee jonge mannen uit de elite van Thebe, Pelopidas en Epaminondas. Ze vochten zij aan zij en werden goede vrienden. Tijdens de belegering van Mantinea stonden ze op een kwetsbare plaats, en toen de vijand onverwachts doorbrak, leek hun laatste uur te zijn geslagen.

‘Pelopidas raakte zeven keer gewond en zakte in elkaar boven op zijn vrienden en vijanden, die dood aan zijn voeten lagen,’ vertelde de Griekse schrijver Plutarchus.

Epaminondas hield stand en ‘streed wanhopig, want hij was vastberaden te sterven in plaats van het roerloze lichaam van Pelopidas achter te laten’.

Epaminondas werd bedolven onder de zwaardslagen, en op het laatste moment werden de twee zwaargewonde mannen gered door de Spartaanse koning Agesilaüs. Die zou daar nog spijt van krijgen.

In de 15 jaar daarna veranderden de vrienden Griekenland blijvend: ze richtten een homoseksueel elitekorps op, dat Sparta in de pan hakte.

Sparta pleegt heiligschennis

Het conflict tussen Thebe en Sparta begon met verraad. Toen de Spartaanse generaal Phoebidas in de nazomer van 382 v.Chr. met zijn leger langs Thebe trok, kwam er een boodschapper uit die stad naar hem toe.

De man vertelde dat Spartagetrouwe rijken uit Thebe de stadspoorten wilden openen voor de Spartanen en met hun hulp de macht grijpen. Het garnizoen van de stad was geen probleem: de soldaten hadden vrij voor het feest voor de godin van het graan, Demeter. De vrouwen verdedigden de stad.

Phoebidas aarzelde geen moment. Hoewel een ongeschreven regel een aanval op een feestdag verbood, namen de Spartanen Thebe zonder slag of stoot in.

‘Heel Griekenland was verbijsterd over de daden van Sparta en het verraad van de staatsgreep,’ aldus Plutarchus.

In de weken daarna werd er naar Spartaans voorbeeld een oligarchie ingevoerd, waarin een paar mannen de lakens uitdeelden. Deze ‘tirannen’ lieten hun tegenstanders doden, maar 300 man wisten de stad te ontvluchten. Een van hen was de officier Pelopidas, die naar Athene ontkwam. Zijn vriend Epaminondas kon niet ontsnappen, maar de tirannen zagen hem niet als een bedreiging en lieten hem in leven.

Vanuit Athene zon Pelopidas op wraak. De vrienden hielden contact via gesmokkelde brieven, en in 379 v.Chr. keerden de gevluchte Thebanen terug om de tirannen omver te werpen. In Thebe stond Epaminondas met een groep strijders klaar. De opstand kon beginnen.

Dragshow fopt vijand

De poortwachters hadden geen argwaan toen de rebellen verkleed als boeren met de oogst naar Thebe kwamen.

Epaminondas omhelsde Pelopidas en vertelde dat de tirannen een drinkgelag hielden. Dit was een gouden kans. In het huis van een medestander trokken de rebellen vrouwenkleren aan en zetten ze een krans van dennentakken op hun hoofd.

Zo waren de gezichten van de mannen bedekt en zagen ze eruit als dames van lichte zeden. De dronken tirannen juichten toen de ‘vrouwen’ de feestzaal binnenkwamen. Maar toen trokken de rebellen hun wapens.

‘Met hun zwaarden liepen ze naar de tafels. Sommige gasten wilden zich verzetten, maar ze waren zo dronken dat ze zonder moeite onschadelijk gemaakt werden,’ aldus Plutarchus.

De burgers van Thebe hoorden van de opstand en renden naar de smeden om zwaarden en speren te halen. De Spartanen verschansten zich, maar waren met te weinig en gaven zich een dag later over.

De oorlog met Sparta was een feit. De Boeotische Bond bracht een leger op de been, maar had te weinig infanteristen om het op te kunnen nemen tegen de spartiaten: soldaten die van kinds af aan een keiharde training hadden doorlopen. De oplossing was een korps van homoseksuele stellen, die volgens de Thebanen extra moedig zouden strijden omdat een man liever zou sterven dan zijn partner in de steek laten.

‘Welke geliefde zou zijn minnaar verlaten of hem teleurstellen als het erop aankomt?’ schreef de wijsgeer Plato rond 370 v.Chr. in het Symposium.

Geliefdenkorps is heilig

Homoseksualteit bij mannen was vrij normaal in de Griekse stadstaten, en in Thebe werden 150 fitte koppels geselecteerd, die onder meer leerden worstelen van Epaminondas.

De mannen oefenden ook in dansen, zingen en poëzie voordragen, want een sterke soldaat moest een sterke geest hebben. Omdat de soldaten de bescherming genoten van liefdesgod Eros, werden ze bekend als de Heilige Schare van Thebe.

De Boeotische Bond gaf Pelopidas en Epaminondas het bevel over de eenheid, en met de Heilige Schare in de voorhoede wisten de Thebanen in de drie jaar daarna vrijwel alle Spartaanse garnizoenen uit de steden van Boeotië te verdrijven. Sparta nam wraak door te plunderen en brand te stichten, maar tot een beslissende confrontatie kwam het nooit.

In 375 v.Chr. was alleen de stad Orchomenus nog in Spartaanse handen. Pelopidas trok met de Heilige Schare en 200 ruiters naar de stad via een dal bij Tegyra. Toen doemde het Spartaanse leger onverwachts op in de verte. Zo’n 1200 Spartanen stonden tegenover het kleinere Thebaanse leger, dat geen kant op kon.

De Thebanen raakten in paniek toen ze de sterke vijand zagen. Volgens Plutarchus rende een soldaat naar Pelopidas toe en riep hij:

‘We zijn in handen van de vijand gevallen!’

De commandant antwoordde koeltjes: ‘Waarom zeg je niet dat zij in ónze handen zijn gevallen?’

Pelopidas gaf de homostellen bevel om een ongebruikelijk dichte formatie te vormen en stuurde die naar het gedeelte van de Spartaanse linie waar de twee generaals zich bevonden. Met een hels kabaal stortte de eenheid zich op de Spartaanse schildenmuur. Er volgde een fel gevecht, waarbij de Thebaanse cavalerie de flank van het keurkorps dekte.

Pelopidas wilde de twee Spartaanse generaals doden, en die strategie werkte. De Heilige Schare was opgewassen tegen de vijand, en toen de generaals gevallen waren, gingen de Spartanen ervandoor.

‘Hij voerde het bevel over de Heilige Schare en viel als eerste aan, waardoor de zege een feit was,’ schreef de Griek Diodorus in de 2e eeuw v.Chr.

Voor het eerst in de geschiedenis had een kleiner leger de Spartanen geklopt. Met de overwinning bij Tegyra was Thebe een ernstige bedreiging voor Sparta geworden.

Sparta staat onder druk

De onrust in Boeotië nam alleen maar toe. Na een paar jaar oorlog waren de oogst en de handel ontregeld en was Griekenland kwetsbaar voor een invasie van buiten. In 371 v.Chr. zagen de leiders van Sparta, Athene en Thebe zich genoopt om te onderhandelen.

Epaminondas eiste dat alle steden die door de Spartanen waren veroverd hun vrijheid terugkregen, want Sparta was sterk geworden ‘over de rug van andere staten’. De koning van Sparta reageerde als door een wesp gestoken.

‘Agesilaüs sprong overeind en vroeg Epaminondas woedend of de steden van Boeotië ook onafhankelijk van Thebe zouden worden,’ schreef Plutarchus.

Er brak een handgemeen uit. De worstelaar Epaminondas probeerde de koning de zaal uit te werken, tot de andere aanwezigen ingrepen. De vergadering werd afgebroken, en Agesilaüs stuurde zijn mederegent Cleombrotus met 10.000 soldaten en 1000 ruiters naar Boeotië. Het was tijd voor de beslissende confrontatie.

Bij Leuctra, 10 kilometer van Thebe, stond Epaminondas met 7000 hoplieten (infanteristen), 500 ruiters en de Heilige Schare onder leiding van Pelopidas.

Het enorme leger van Sparta sloop geruisloos op de Thebanen af. Deze tactiek was bedoeld om de vijand angst aan te jagen en was, zoals de meeste Spartaanse militaire tradities, al zeker 100 jaar in gebruik. De Spartanen rukten op in een brede formatie van zo’n 12 rijen diep, zoals gebruikelijk bij een hoplietenaanval.

Dat had Epaminondas zien aankomen. Wellicht geïnspireerd door de Slag bij Tegyra bracht hij een linkerflank bijeen, die 50 rijen diep was en onder leiding stond van Pelopidas met de Heilige Schare. Deze troepen zochten de confrontatie met de sterke linkerflank van de Spartanen, met koning Cleombrotus en zijn lijfwacht van goed getrainde spartiaten.

De dichte Thebaanse formatie zette de Spartanen onder druk. Ondertussen ging de rest van het Spartaanse leger op de zwakkere hoplietenformaties van Thebe af. Maar tegen de verwachting in begonnen die zich terug te trekken.

Terwijl grote delen van het Spartaanse leger daardoor tijd verloren, werd de Spartaanse koning steeds kwetsbaarder. De Heilige Schare stond zijn mannetje tegen de elitestrijders van Sparta.

‘Zet nog maar één stap, dan is de zege aan ons,’ riep Pelopidas naar zijn mannen volgens de Griekse historicus Polyenus.

Toen de Spartaanse gelederen instortten, sneuvelde koning Cleombrotus en sloegen zijn soldaten op de vlucht. De machtige stadstaat had verloren.

Militair genie krijgt keurkorps eronder

Omdat er duizenden doden en gewonden waren gevallen, was Sparta weerloos toen Boeotische troepen in 370 v.Chr. de Peloponnesos binnenvielen en talloze slaven bevrijdden. Zonder slaven op de akkers leed Sparta honger, en de stad stond aan de rand van de afgrond.

Nu was Thebe de Griekse grootmacht, maar donkere wolken pakten zich samen. In 364 v.Chr. kreeg Pelopidas bevel om met een klein leger de tiran Alexander van Thessalië te verdrijven. Maar hij was overmoedig en stormde naar voren om Alexander uit te dagen voor een duel, waarop hij werd gedood door Alexanders lijfwachten. De Heilige Schare was woedend en hakte het leger van Alexander in de pan.

‘De velden lagen bezaaid met doden,’ aldus Plutarchus.

Twee jaar later sneuvelde Epaminondas in een oorlog die was uitgebroken toen Sparta en Athene hun krachten hadden gebundeld tegen Thebe. Die strijd eindigde onbeslist, en er ontstond een machtsvacuüm dat geen enkele stadstaat kon opvullen.

Nu een Griekse grootmacht ontbrak, zag de Macedonische koning Philippus II in 338 v.Chr. zijn kans schoon om binnen te vallen. In allerijl brachten de Grieken een gezamenlijk leger op de been, maar ze maakten geen schijn van kans tegen de 18-jarige zoon van Philippus, het militaire genie Alexander de Grote. De 300 leden van de Heilige Schare vochten tot de laatste man terwijl de rest van het leger uiteenviel.

Toen Philippus de lichamen van de legendarische soldaten op een stapel zag liggen, begon hij te wenen over hun tragische lot.

‘Dood aan eenieder die vindt dat deze mannen iets misdaan hebben,’ riep de koning. Daarmee verwees hij naar de Spartanen, die kritiek hadden gehad op de geaardheid van de korpsleden.

De overwinnaar stond de Thebanen toe een massagraf voor het keurkorps te graven en een stenen leeuw te plaatsen als monument, maar de korte bloeitijd van Thebe was voorbij.