Duizenden schilderingen sieren de muren van de graven van de Egyptische elite.
Vanwege de duizelingwekkende hoeveelheid decoraties hebben archeologen lang gedacht dat de Egyptische kunstenaars ze in massa produceerden volgens een zeer gedetailleerd plan, dat geen ruimte liet voor fouten.
Maar een nieuw onderzoek trekt deze hypothese in twijfel.
Voor het eerst toont een onderzoek, gepubliceerd in het tijdschrift PLOS ONE aan dat zelfs de perfectionistische Egyptische schilders 3000 jaar geleden af en toe een foutje maakten.
Arm werd verplaatst
Als eerste nam een internationaal team van onderzoekers geavanceerde röntgenapparatuur mee naar de uitgebreide grafcomplexen in Luxor, waaronder het graf van de jonge farao Toetanchamon in de Vallei der Koningen.
Een andere tombe behoort toe aan de ambtenaar Menna, die diende onder farao Amenhotep III.
‘Menna’s tombe is eigenlijk de Mona Lisa van Egypte,’ zegt hoofauteur Philippe Martinez, egyptoloog aan de Sorbonne-universiteit, tegen CNN.
In de goed geconserveerde grafkamer brachten röntgenfoto’s verschillende chemische verbindingen aan het licht in de pleisterschildering van Menna en zijn vrouw die de god Osiris aanbidden.
Zo is bewezen dat de omtrek van een extra arm, die rechts van Menna te zien is, op een bepaald moment is overschilderd. Hetzelfde geldt voor een derde hand, die verborgen zit onder de witte achtergrondkleur.
De extra arm rechts van Menna’s linkerarm was waarschijnlijk niet meer te zien nadat hij werd overgeschilderd, zo denken de onderzoekers.
Waarschijnlijk werd de overschilderde arm pas weer zichtbaar door langzame chemische reacties in de verf.
Legendarische farao liet scepter corrigeren
In de minder bekende tombe van de priester Nachtamun gebruikten de onderzoekers infrarood en ultraviolet licht om penseelstreken te vinden die met het blote oog niet te zien zijn.
Op een portret van Ramses II zijn de scepter, halsketting en kroon aangepast van de grote farao die 66 jaar lang over Egypte regeerde tijdens de 19e dynastie (1292 tot 1189 v.Chr.).
De veranderingen zijn volgens Philippe Martinez waarschijnlijk ingegeven door het feit dat de koninklijke regalia op een later moment in de geschiedenis van Egypte een nieuwe betekenis kregen.
Naar aanleiding van de ontdekkingen moeten we ons begrip van het creatieve proces van de oude Egyptenaren bijstellen, aldus de egyptoloog:
‘Het interessante is dat zelfs als we de aanpassingen zien als fouten die gecorrigeerd moesten worden, de schilderingen behoorlijk werden veranderd. De eigenaar van de tombe, de kunstenaars die de decoratie maakten of degenen die de leiding hadden over het proces zagen dat er iets niet klopte en corrigeerden dat vervolgens met materialen en methoden die een heel andere artistieke denkwijze laten zien.’
Niet alleen de vormen van lastige details werden in tweede of derde instantie veranderd: de röntgenfoto’s laten zien dat er geheel andere soorten verf – en waarschijnlijk ook andere kleuren – werden gebruikt toen de kunstenaars het motief opnieuw onder handen namen.
De onderzoekers vermoeden dat de duizenden decoraties zijn ontstaan tijdens een langdurig proces met verschillende teams van schilders gedurende meerdere sessies, in plaats van tijdens één zorgvuldig geplande sessie.
Wellicht was het werk net zo georganiseerd als veel nieuwere ambachten, waarbij leerlingen de eerste schetsen maakten, waarna meesters zich ontfermden over de fijne details en correcties toepasten.
Op de röntgenfoto’s zijn verschillende versies van de scepter en kin van de farao te zien. De scepter is recht gemaakt, de kroon groter en de halsketting kreeg meer details.