Geruchtmakende relatie in het oude Egypte: Bouwmeester was minnaar van koningin
De Egyptische ambtenaar Senmoet maakte in de 15e eeuw v.Chr. razendsnel carrière aan het hof van koningin Hatsjepsoet. Nu blijkt dat de koningin Senmoet niet alleen waardeerde om zijn werk.
3500 jaar oude graffiti bij de tempel van Hatsjepsoet onthullen de affaire tussen de koningin en de ambtenaar.
De archeologen waren met stomheid geslagen toen ze rond 1900 bij Thebe de dodentempel van de vrouwelijke farao Hatsjepsoet vonden.
Tussen de afbeeldingen van goden en prachtige friezen met Hatsjepsoets prestaties, ontdekten ze een reliëf van een ogenschijnlijk gewone Egyptenaar. De willekeurige figuur zat op zijn hurken, en naast hem stond de naam ‘Senmoet’.
Uit andere inscripties wisten de archeologen dat Senmoet de bouwmeester van de overdadige tempel was, maar dat zijn naam en afbeelding op de muur stonden, was desondanks opmerkelijk.
In het oude Egypte werden farao’s niet alleen gezien als belangrijk, maar als goddelijk, en het afbeelden van een gewone burger op een dodentempel neigde naar godslastering.
Wat maakte deze Senmoet belangrijk genoeg voor een plekje op het heilige bouwwerk?
Slechts vijf procent kon lezen
Niets wijst erop dat Senmoet geboren was in rijkdom. Zijn ouders behoorden waarschijnlijk tot de hogere middenklasse en waren niet rijk genoeg om andere sporen na te laten dan de mooie begrafenis die hun zoon betaalde.
Acheologen hebben meerdere beelden opgegraven van Senmoet samen met een kinderhoofd – Hatsjepsoets dochter.
Maar ze waren zeker niet arm, want Senmoet kon een opleiding krijgen waarmee hij leerde lezen en schrijven – een privilege dat maar aan vijf procent van de bevolking van het oude Egypte gegund was.
Senmoet schopte het tot minister aan het hof, waarschijnlijk in een aanstelling onder farao Thoetmosis II, die in 1479 v.Chr. overleed.
Zijn zoon, Thoetmosis III, was toen pas 2 jaar oud, en dus veel te jong om te regeren. Zijn moeder, koningin Hatsjepsoet, pakte haar kans en greep de macht.
Eerst benoemde ze nieuwe generaals, priesters en ambtenaren. Daarna riep ze zichzelf uit tot farao.
Na de kroning van Hatsjepsoet klom Senmoet snel op. Hij ontving de titel imi-r pr wr – een hoge aanstelling waarmee hij verantwoordelijk werd voor de voedselvoorziening aan het hof.
Niet veel later werd Senmoet ook de favoriete architect van Hatsjepsoet.
De graffiti tonen een figuur die een farao-achtige pruik draagt en geslachtsgemeenschap heeft met een man.
Naast de dodentempel ontwierp hij ook de vier grote obelisken bij de ingang van de tempel in Karnak, vlak bij Luxor.
Dat was een uitdagende constructie, want de obelisken waren niet alleen de hoogste van heel Egypte, maar moesten ook in één stuk uit de rots worden gehouwen.
Egyptologen weten uit papyri dat Hatsjepsoet Senmoet niet alleen haar prestigieuze gebouwen toevertrouwde, maar ook het onderwijzen van haar dochter Neferoe. Maar liefst zes beelden van de twee laten zien dat Senmoet een hechte band had met het meisje.
Graffiti onthullen opwindend moment
Door de buitengewoon hechte relatie tussen Hatsjepsoet en deze onderdaan vermoeden historici dat de belangstelling van de koningin voor de ambtenaar niet louter professioneel was.
Het vermoeden is onmogelijk te bewijzen, maar er zijn wel archeologische aanwijzingen:
Senmoet bleef namelijk vermoedelijk zijn hele leven ongehuwd en kinderloos – een ongebruikelijke situatie voor een man in zijn positie.
Senmoet was ook verantwoordelijk voor de prachtige ingang van de tempel in Karnak.
Grafkamer werd Senmoets meesterwerk
De dodentempel van koningin Hatsjepsoet bij Thebe wordt gezien als een van de meest indrukwekkende oud-Egyptische bouwwerken.
Hatsjepsoet was pas net farao toen Senmoet de opdracht kreeg een dodentempel te bouwen waarin zij kon worden begraven.
De tempel kwam aan de oever van de Nijl te liggen, vlak bij de hoofdstad Thebe – een plek die duizenden onderdanen passeerden op weg naar de jaarlijkse religieuze feesten.
Een toegangsweg van 1 kilometer leidt naar de 273,5 meter brede en drie verdiepingen tellende tempel. Naast heiligdommen voor de goden Hathor en Anubis, heeft de tempel een groot beeld van Hatsjepsoet en een fries met een gedetailleerde afbeelding van de expeditie naar het land Poent.
Archeologen weten dankzij inscripties en beelden dat Senmoet het brein achter de tempel is. Bovendien – en dat is ongebruikelijk – staat zijn handtekening op een van de muren.
De tempel werd eind 19e eeuw uitgegraven.
Senmoets status als vrijgezel blijkt onder meer uit afbeeldingen op steles en in het dodenboek in zijn grafkamer waar hij op staat met zijn ouders – en niet met een vrouw, zoals meestal.
Maar de duidelijkste aanwijzing voor de relatie tussen Senmoet en Hatsjepsoet werd gevonden tijdens de opgraving van een leeg graf bij de tempel. Op de muur stond een nogal opvallende tekening, waarschijnlijk gemaakt door arbeiders die het graf tijdens de bouw gebruikten als leefruimte.
De graffiti toont een figuur die een farao-achtige pruik draagt en geslachtsgemeenschap heeft met een man. De faraofiguur heeft brede schouders en een platte borst – precies zoals Hatsjepsoet zich liet afbeelden.
De man draagt traditionele bouwmeesterhoofdbekleding – een detail dat het nog waarschijnlijker maakt dat het om Senmoet gaat.
Senmoet was spoorloos verdwenen
Hoe lang de relatie tussen de twee standhield, is onbekend, maar toen Hatsjepsoet in 1458 v.Chr. op 50-jarige leeftijd overleed, was Senmoet al uit de geschiedenis verdwenen.
Er zijn geen bronnen die verwijzen naar zijn dood, en zijn mummie is nooit gevonden.
Egyptologen kunnen daarom slechts gissen naar wat er is gebeurd – en er zijn veel theorieën. Mogelijk werd Senmoet verbannen omdat andere machtige mannen de affaire maar niets vonden. Of de zoon en mederegent van de koningin, Thoetmosis III, begon Senmoet te zien als rivaal die uit de weg moest worden geruimd.
Hoe het ook zij, Thoetmosis stond te popelen voor een frisse start toen hij na de dood van zijn moeder aan de macht kwam. Hij probeerde haar naam van gebouwen en gedenktekens in heel Egypte af te halen.
Ook Senmoet kwam er niet ongeschonden vanaf. Zijn nog niet voltooide grafkamer werd vernield.
En toch kennen we Senmoet nu – met zijn handtekening in de dodentempel als het eeuwige bewijs van zijn band met de farao.