Australische Aboriginals: Van droomtijd tot strafkolonie
Zij waren de eerste ontdekkingsreizigers ter wereld, tot de Europeanen hun land veroverden. Hun ‘droomtijd’ was voorbij. Ga mee op de reis die de Aboriginals maakten van Afrika naar het land van de dromen.
Boven: The Olgas: een monumentale rotsformatie in het Australische binnenland. Onder: Aboriginals uit West-Australië met speren en boemerangs (foto uit 1924).
De eerste ontdekkingsreiziger die Australië bereikte was niet James Cook in 1770. De Engelse zeevaarder was niet eens de eerste Europeaan die voet zette op Australische bodem. Die eer viel de Nederlander Willem Jansz. te beurt in 1606.
Maar alle Europese reizigers verbleken bij de Australische Aboriginals. Zij deden de ontdekking meer dan 50.000 jaar eerder dan wie dan ook – te voet en op primitieve vlotten.
Volg de Australische Aboriginals vanaf het moment dat ze in Australië landen en een geavanceerde droomcultuur ontwikkelen in hun lange stenen tijdperk, dat abrupt eindigt als de Europeanen hun land overnemen.
Kangoeroes van 1000 kilo springen over de kurkdroge outback, schildpadden zo groot als een auto zwemmen door koraalriffen en in de schaduw van enorme rotsformaties schuilt Thylacoleo carnifex – een buidelleeuw van 100 kilo met klauwen als scheermesjes en vlijmscherpe tanden.
Zo zag Australië eruit toen de Aboriginals tussen de 65.000 en 50.000 jaar geleden arriveerden. De bijzondere dieren moeten een verrassende aanblik zijn geweest voor de nieuwkomers, hoewel ze als ’s werelds eerste ontdekkingsreizigers vast al wel wat gewend waren.
De East Alligator River in Noord-Australië – Zo zag het er mogelijk uit toen de eerste Homo sapiens uit hun primitieve boten stapten om het continent te verkennen dat zo’n 50.000 jaar later Australië werd genoemd.
De kleine groep Homo sapiens die Australië bereikte, had een duizelingwekkend lange afstand afgelegd vanuit Afrika.
Terwijl de voorouders van de Europeanen en Aziaten nog in Afrika of het Midden-Oosten zaten, maakten de voorouders van de Australische Aboriginals een lange en gevaarlijke reis door Zuidoost-Azië om uiteindelijk de oceaan over te steken naar het onbekende continent down under.
Niet lang nadat ze aankwamen, begonnen ze op dieren te jagen voor voedsel. Uit archeologische vondsten is gebleken dat de Aboriginals zich vooral de 280 kilo zware vogel Genyornis newtoni goed lieten smaken, een beest dat veel te zwaar was om te kunnen vliegen.
Genyornis newtoni met een kaketoe, die in tegenstelling tot Genyornis de jacht van de inheemse bevolking overleefde. Illustratie door Nellie Pease voor het ARC Centre of Excellence for Australian Biodiversity and Heritage.
Na een paar eeuwen waren Genyornis en veel andere dieren uitgestorven, waarschijnlijk door klimaatverandering en overbejaging door de nieuwkomers.
Duizenden jaren later kregen de Aboriginals te maken met onverwacht bezoek. Op 29 april 1770 landde de Britse ontdekkingsreiziger James Cook op de oostkust van Australië.
Hoewel er tussen de 500.000 en een miljoen Aboriginals woonden, verklaarde Cook het continent tot Brits gebied. En net als de prehistorische dieren voor hen stonden nu de Aboriginals zelf al snel op het punt uit te sterven.
Het oudste volk
Een Aboriginalkamp bij Adelaide. Schilderij uit 1854 van Alexander Schramm.
‘Aboriginal’ of ‘Aborigine’ komt van het Latijnse ab origine, van het begin. Het betekent dus ‘oorspronkelijke bewoner’.
Lang voordat de voorouders van de Aboriginals zich in Australië vestigden, waren ze echter iets heel anders: ze waren de eerste ontdekkingsreizigers uit de geschiedenis.
Volgens een opmerkelijke studie die in 2011 verscheen in het tijdschrift Science waren de Australische Aboriginals de eerste grote groep Homo sapiens die Afrika verliet.
Afrika is de bakermat van alle mensensoorten. Daar zijn Homo erectus en de Neanderthaler ontstaan, en zij zijn uiteindelijk naar andere delen van de wereld getrokken.
Homo sapiens was de laatste mens die Afrika verliet. Al meer dan 100.000 jaar geleden waagden de eerste groepen Homo sapiens de sprong van Afrika naar de Levant, met nederzettingen in o.a. het huidige Israël, maar hier eindigde de reis
Tussen de 62.000 en 75.000 jaar geleden maakten de voorouders van de Aboriginals de eerste reis van Afrika helemaal naar Azië.
Het onderzoek in Science liet met behulp van DNA-sequentie zien dat dit zo’n 24.000 jaar voordat de voorouders van de huidige Europeanen en Aziaten de wijde wereld in trokken gebeurde.
Dit maakt de Aboriginals tot de oudste mensen buiten Afrika.
Uluru – de heilige plaats van de Aboriginals
Plukje haar herschrijft geschiedenis van de mensheid
De vroege migratie van de Aboriginals werd ontdekt door de analysere van een 100 jaar oud plukje haar van een Aboriginalman, die het begin 20e eeuw aan een Britse antropoloog afstond.
Dankzij DNA-sporen in de haarlok werd voor het eerst het genoom van de Aboriginals in kaart gebracht. En het bleek dat de Aboriginals directe afstammelingen waren van de eerste migranten uit Afrika, zo’n 70.000 jaar geleden.
‘Deze Aboriginals zijn in feite nakomelingen van de eerste menselijke ontdekkingsreizigers,’ zegt de Deense hoogleraar Eske Willerslev uit, die het internationale onderzoek leidde.
Naar schatting kwamen de voorouders van de Aboriginals zo’n 50.000 jaar geleden in Australië aan, maar mogelijk moet ook dat verhaal worden herschreven.
In ieder geval vonden archeologen van de Universiteit van Queensland in Australië in 2017 de overblijfselen van werktuigen als stenen bijlen en okerverf in een grot in het noorden van het land.
De werktuigen zijn gedateerd op circa 65.000 jaar oud, wat erop duidt dat Aboriginals ongeveer 15.000 jaar eerder in Australië aankwamen dan gedacht.
‘We waren verrast over de kwaliteit van wat we opgroeven. Hele vuurplaatsen, een ring van slijpstenen eromheen en graven waar duidelijk mensen in hadden gelegen,’ zei de hoofdauteur van het onderzoek, Chris Clarkson, tegen The New York Times.
De groene kleur staat voor land dat nu door de zee is opgeslokt. Zo is het continent Sahoel Australië geworden.
Reis naar Australië duurde duizenden jaren
De voorouders van de Aboriginals hadden geen bestemming in hun hoofd, maar toen ze Australië bereikten, bleven ze er.
100.000-70.000 jaar geleden: Homo sapiens vertrekt uit Afrika
Onze soort ontstond meer dan 200.000 jaar geleden in Afrika en verliet het continent in minstens twee migratiegolven. De eerste golf reisde circa 100.000 jaar geleden vanuit Oost-Afrika naar de oostkust van de Middellandse Zee: de Levant. De tweede golf trok rond 70.000 jaar geleden naar het Arabisch Schiereiland en verder naar het oosten langs de kust van Zuid-Azië.
65.000-50.000 jaar geleden: Riskante reis over open zee
De oer-Aboriginals maakten de lange en gevaarlijke zeereis van Timor in Indonesië naar de noordkust van Australië bij Kimberley. Ze moesten circa 70 kilometer open oceaan oversteken. Onderzoekers denken dat de voorouders van de Aboriginals in groepen van 100 tot 400 mensen op vlotten voeren. De reis duurde vier tot zeven dagen. De afstand was echter korter dan tegenwoordig omdat het waterpeil toen lager was.
50.000-40.000 jaar geleden: Verspreiding over Australië
De immigranten waaierden over een periode van zo’n 10.000 jaar uit over Australië. In deze tijd ontstonden er verschillende stammen met hun eigen talen. Het laatste gebied dat de Aboriginals bereikten, was het eiland Tasmanië. Dit gebeurde circa 40.000 jaar geleden. Toen woonden er al ongeveer een miljoen mensen in Australië.
De droomtijd
Leden van het Arunta-volk bereiden zich voor op een corroboree, een feestelijke, ceremoniële show. Foto uit 1922.
In de duizenden jaren dat de Aboriginals ongestoord op het Australische continent leefden, ontwikkelden ze een eigen mythologisch universum. Een centraal fenomeen in hun spirituele wereld is de ‘droomtijd’.
In de droomtijd is volgens de Aboriginals de aarde ontstaan.
De mythe van de droomtijd beschrijft hoe de voorouders van de Aboriginals als geesten door het Australische landschap reisden en daarbij de gedaante aannamen van kangoeroes, slangen en vogels.
Onderweg schiepen en benoemden de geesten de natuur en stippelden ze routes uit die nog steeds door Aboriginals worden gevolgd.
De geesten introduceerden ook rituelen die de verbinding met de droomtijd konden herstellen.
Deze rituelen omvatten dansen en grotschilderingen, en Aboriginals volgen deze tradities nog om in contact te komen met hun voorouders.
Volgens de legende trokken de geesten zich, toen ze klaar waren met het scheppen van leven, terug in de aarde en lieten ze afdrukken achter in rotsen of in de vorm van bronnen.
Zo ontstonden de heilige bronnen en rotsen in het landschap die de Aboriginals nog steeds in ere houden.
Een van de heiligste rituelen is de overgang van kind naar volwassene. Jonge jongens lopen over de heilige paden van hun voorouders, leren jagen en krijgen verhalen te horen over hun voorouders.
Traditioneel werden jongens besneden of werd er een voortand uitgeslagen na het voltooien van het initiatieritueel.
De Aboriginalcultuur wordt gekenmerkt door leven in harmonie met de natuur. Zoals een Australisch inheems gezegde luidt:
‘We zijn allemaal bezoekers van deze tijd, deze plaats. We zijn slechts passanten. Ons doel is om te observeren, te leren, te groeien, lief te hebben ... en dan keren we terug naar huis.’
Aboriginals ontmoeten Europeanen
Aboriginals zoeken de confrontatie met de bemanning van een Brits schip op weg naar land in 1770. Gravure uit eind 19e eeuw.
De tweede ontdekking van Australië
Australië was begin 17e eeuw al ontdekt door de Nederlanders, maar pas toen de Britten zich voor het continent gingen interesseren, raakten de Aboriginals hun land kwijt.
In 1770 kwam het Britse marineschip HMS Endeavour aan bij de oostkust van Australië.
De leider van de 94-koppige bemanning was luitenant James Cook, die op 22 augustus 1770 de oostkust, die hij New South Wales noemde, opeiste.
Bijna 20 jaar later werd New South Wales een Britse strafkolonie, en in 1788 arriveerden de eerste gevangenen op het eiland.
Begin 19e eeuw werden vijf andere kolonies gesticht, waaronder enkele vrije. In 1901 kreeg Australië een federale grondwet en werd het een Britse kolonie met zelfbestuur.
Toen was het aantal inheemse Australiërs gedaald tot zo’n 117.000.
De drastische afname van de het aantal Aboriginals in Australië is voor een groot deel te wijten aan de vele onbekende ziekten die de Europeanen meenamen.
Het immuunsysteem van de Aboriginals kon niets uitrichten tegen die ziekten en honderdduizenden Aboriginals kwamen om het leven.
Hoewel er vanuit Groot-Brittannië strikte orders waren om de cultuur en leefwijze van de inheemse bevolking te respecteren, werden die lang niet altijd nageleefd.
Vanaf het begin van de 20e eeuw tot halverwege de jaren 1960 voerde Australië een keihard assimilatiebeleid.
Ongeveer 30.000 Aboriginalkinderen en -baby’s werden in deze tijd met geweld bij hun ouders weggehaald om ze te ‘redden’ van een traditionele manier van leven die de koloniale machthebbers als minderwaardig en onbeschaafd beschouwden.
Australië biedt excuses aan voor vernedering
Met de komst van de Europeanen in 1770 (de feitelijke kolonisatie begon pas in 1788, toen de Britten Australië tot strafkolonie verklaarden) kreeg de leefwijze van de Aboriginals, in harmonie met de natuur, een flinke knauw.
‘Het land bezit ons.’ Aboriginal-gezegde
Voordat James Cook Australië ontdekte, leefden er wel een miljoen Aboriginals, die bijna 250 talen spraken. Nu is het aantal Aboriginals gehalveerd en zijn er nog maar zo’n 60 talen over.
Met de kolonisten kwamen er talloze ziekten, die de Aboriginals fataal werden. Velen kwamen ook om tijdens de botsingen met de militair superieure kolonisator.
Pas in 1992 werden de rechten van de Aboriginals erkend door de Australische staat, toen de hoogste rechtbank bepaalde dat Australië al lang voor de komst van de Europeanen bewoond was.
In 2008 bood het Australische parlement officieel excuses aan voor het beleid uit het verleden, dat ‘vernedering en leed’ had veroorzaakt bij de Aboriginals.
Symbolen en wezens uit de ‘droomtijd’ van de Aboriginals ontmoeten het moderne Australië in projecties op het Sydney Opera House.
Er is echter nog een lange weg te gaan voordat de armste minderheden in Australië op gelijke voet zullen staan met hun landgenoten van Europese afkomst.
Aboriginals leven gemiddeld 17 jaar korter dan Australiërs en hebben 11 keer meer kans om achter de tralies te belanden in de voormalige strafkolonie.
En terwijl bijna een op de vier Australiërs een hogere opleiding gevolgd heeft, geldt dat voor slechts 4 procent van de Aboriginals.
De officiële verontschuldiging van het parlement voor het onrecht dat de Aboriginals in het verleden is aangedaan, werd echter over het algemeen verwelkomd door de inheemse bevolking.
Zoals Aboriginal en burgerrechtenactivist Tom Calma zei na het excuus:
‘Vandaag is een historische dag. Vandaag hebben onze leiders over het hele politieke spectrum gekozen voor waardigheid, hoop en respect als leidraad voor de relatie met het eerste volk van onze natie.’
Boemerang en didgeridoo
Didgeridoo – wekt natuurgeesten tot leven
De didgeridoo is een houten blaasinstrument dat is ontwikkeld door de Aboriginals in het noorden van Australië. Hij wordt gebruikt bij religieuze rituelen om de geesten van de natuur op te roepen. De eerste beschrijving van de didgeridoo dateert uit 1835. In die tijd werd het instrument gezien als een trompet.
Boemerang – het Zwitserse zakmes van de Aboriginals
De boemerang dateert van circa 10.000 jaar geleden. Hij staat bekend als een jacht- en oorlogswapen, maar het kromhout had nog een groot aantal andere functies. Naast jagen en oorlogvoeren werd de boemerang gebruikt om gaten te graven, struikgewas te rooien, vuur te maken en zelfs om muziek te maken en geluidssignalen over te brengen.
Regenboogslang – Grotschilderingen van ‘vóór onze tijd’
Aboriginals hebben geen schrijftaal, dus er is geen historische documentatie over het volk – behalve wat er van generatie op generatie is doorgegeven. Je kunt echter wel een fascinerend inzicht krijgen in hun cultuur door hun grotschilderingen te bestuderen, die de Aboriginals zelf gwion gwion noemen – van vóór onze tijd. Een van de meest voorkomende motieven is de heilige regenboogslang, die eigenschappen van een slang, kangoeroe en krokodil kan hebben.